مقاله طراحی حاکمیت سیاسی پیامبر اکرم و جانشینان آن حضرت و آسیبهای فراروی آن در سورة »ص« word دارای 10 صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد مقاله طراحی حاکمیت سیاسی پیامبر اکرم و جانشینان آن حضرت و آسیبهای فراروی آن در سورة »ص« word   کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

این پروژه توسط مرکز مرکز پروژه های دانشجویی آماده و تنظیم شده است

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل ورد می باشد و در فایل اصلی مقاله طراحی حاکمیت سیاسی پیامبر اکرم و جانشینان آن حضرت و آسیبهای فراروی آن در سورة »ص« word ،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

بخشی از متن مقاله طراحی حاکمیت سیاسی پیامبر اکرم و جانشینان آن حضرت و آسیبهای فراروی آن در سورة »ص« word :

مقدمه

یکی از مباحث مهم در زمینه مطالعات قرآنی، بحث »سیاست و حکومت«« در قـرآن اسـت. بحـث »حکومت« در قرآن، از آن نظر اهمیت فراوانی دارد که زیربنای بسـیاری از نگرشهـا و آموزهـا در زمینه رویکرد اسلام به سیاست است. درواقع، اگـر معتقـد باشـیم قـرآن کـریم توجـه چنـدانی بـه مسائل مربوط به سیاست و حکومـت نداشـته اسـت، اقـدامات سیاسـی پیـامبر اکـرم در زمینـه تشکیل حکومت را فعالیتهایی به شمار خواهیم آورد که جدای از رسالت ایشـان بـوده و شـرایط تاریخی و اجتماعی، ایشان را به سمت دخالـت در سیاسـت و تشـکیل دولـت کشـانده اسـت. در نتیجه چنین رویکردی، پیوند میان دین و سیاسـت یـک پیونـد تـاریخی و بشـری در نظـر گرفتـه میشود که خارج از ذات اسلام قرار دارد. اما اگـر در مقابـل، معتقـد باشـیم قـرآن کـریم در کنـار بسیاری از مسائلی که به آنها توجه کرده، در زمینه سیاست و حکومت نیـز آمـوزههـای بنیـادینی را مطرح نموده و پیامبر اکرم بر اساس رسالت الهی خویش موظف بودهانـد قـدرت سیاسـی را در اختیار گیرند و در زمینه تأسیس حکومت اقدام کنند، رویکـرد مـا نسـبت بـه جایگـاه سیاسـت در اسلام و پیوند میان این دو کاملاً متفاوت خواهد بود. بر اساس رویکـرد دوم، ارتبـاط میـان »دیـن«

و »سیاستارتباطی« ذاتی و نه صرفاً تـاریخی و بشـری در نظـر گرفتـه میشـود (واعظـی، 1385، ص(80؛ به این معنا که سیاست و امور مربوط بـه آن، جزئـی غیـر قابـل انفکـاک از دیـن اسـت و شرایط تاریخی نقشی در این ارتباط و پیوند ندارد.

اهمیت این موضوع آنگاه برجستهتر میشود که بدانیم نگرش صرفاً تـاریخی بـه ارتبـاط سیاسـت و دین در میان مستشرقان، طرفداران قابل توجهی دارد. بر اساس ایـن دیـدگاه، طـرح مسـائل سیاسـی در قرآن، عمدتاً در سورههای مدنی صورت گرفته است و علت آن هم تغییر شرایط تاریخی مسلمانان بـوده است. طبق این دیدگاه، آیات مکی نهتنها به مسائل اجتمـاعی وسیاسـی تـوجهی نداشـته، بلکـه اساسـاً نسبت به زندگی اجتماعی بهعنوان زیربنای طرح مقوله سیاست بدبین است. اندیشه سیاسی نیـز بـه تبـع آن، در اواخر دوران حضـور پیـامبر در مکـه بهتـدریج، مطـرح شـده و در نتیجـه هجـرت پیـامبر (یا همان تغییر در اوضاع و شرایط تاریخی مسلمانان بوده) که قرآن به مسائل سیاسی توجه کـرده اسـت

(تیجانی، 1389، ص.(29

رویکرد مقاله حاضر در تضاد با دیدگاه ایـن دسـته از مستشـرقان اسـت کـه معتقـد بـه پیونـد تاریخی و غیرذاتی اسلام و سیاست هستند. فرضیهای کـه نوشـتار حاضـر در پـی اثبـات آن اسـت

طراحی حاکمیت سیاسی پیامبر و جانشینان آن حضرت و آسیبهای فراروی آن در سوره »ص« 74

عبارت است از اینکه در آیات مکی قرآن نیز بـه سیاسـت و حکومـت توجـه جـدی شـده و ایـن موضوع به نوبه خود، نشاندهنده پیوند ذاتی قرآن و فراتر از آن، اسلام و سیاسـت اسـت. بـر ایـن اساس، مقاله حاضر به بررسی موضوع حکومت پیامبر در سوره »ص« میپـردازد کـه بـر اسـاس نظر بیشـتر محققـان، جـزو سـورههای مکـی قـرآن اسـت. طـرح مسـائل سیاسـی در ایـن سـوره، نشاندهنده امتزاج بنیـادین اسـلام سیاسـی نـهتنها در شـرایط وجـود دولـت آنگـاه کـه در اختیـار پیامبر قرار دارد، بلکه در شرایطی است که اسـلام بـه لحـاظ اجتمـاعی، در اقلّیـت قـرار دارد و پیامبر هنوز موفق نشدهاند دولت تشکیل دهند.

رویکرد پژوهش حاضر در بررسی سوره »ص« پیروی از نظریه »وحدت موضوعی سورهها« اسـت. در این نظریه، موضوع بحث این است که هر سوره از قرآن دارای هدف و غرض خاصی است که همـه آیات آن سوره بر محور آن غرض شکل گرفته است. غرض هر سوره درواقع، موضوع اصلی آن سـوره را تشکیل میدهد. امروزه این نظریه طرفداران بسیاری دارد و از آن به »وحده سور القرآن« یـا »وحـدت موضوعی سورهها« تعبیر میشود (دراز، 1404ق، ص.(118 از همین موضوع، در تفسیر موضوعی قـرآن نیز بهعنوان »تفسیر موضوعی سورهای قرآن« یاد میشود (خالدی، 1418ق، ص.(239

»وحدت موضوعی سورههاى قرآن« به این معناست که باید پیام سـورههـا را اسـاس فهـم آیات آن تلقّی کرد، و ازاینرو، لازم است موضوع سوره بهعنوانمحور و مدار فهم آیاتی مـدّ نظر باشد که آن آیات حول همان موضـوع نـازل شـده اسـت (معرفـت، 1379، ج2، ص499؛

خامهگر، 1386، ص.(20

پژوهش حاضر میکوشد از طریق تأمّل در سیاق آیات سوره، بـهعـلاوه بهرهگیـری از روایـات، سبب نزول موضوع اصلی و محوری این سوره را کشف کند و رابطه بخشهای این سوره را بـا آن موضوع واحد و غرض اصلی تحلیل نماید.

طرح مسائل سیاسی در قرآن مکی

قرآن مجید ـ بـه اعتـراف غالـب پژوهشـگران در عرصـه قرآنپژوهـی ـ دربـر گیرنـده عناصـر و مفاهیمی است که کنار هم قرار دادن آنها، میتواند اندیشـهای منسـجم دربـاره سیاسـت و زنـدگی سیاسی مؤمنانه ارائه دهد. در زمینه جایگاه سیاسـت در قـرآن، پرسـشهای گونـاگونی را میتـوان مطرح کرد؛ پرسشهایی از این قبیل: آیا به مسائل مربوط به زندگی سیاسـی در قـرآن توجـه شـده

84 ، سال ششم، شماره دوم، پاییز و زمستان 3931

است؟ مباحثی از قبیل دولت، قـدرت، حاکمیـت، سـلطه، آزادی، عـدالت، مشـروعیت، مشـارکت، بیعت، نظارت بر قدرت، تمرکز یا توزیع قدرت و روابط میان دولتها و ملتها از چـه جایگـاهی در قرآن برخوردار است؟ (لکزایی، 1386، ص.(15

یکی از مباحثی که به میزان قابل تـوجهی در زمینـه جایگـاه سیاسـت در قـرآن اهمیـت دارد بحـث پرداختن به امر سیاست و حکومت در آیات مکی و مـدنی اسـت؛ بـه ایـن معنـا کـه در کـدام دسـته از سورههای قرآن به سیاست توجه جدیتری صورت گرفته است؟ البته طـرح چنـین پرسشـی بـه علـت رویکردهای خاصی است که برخی مستشرقان مطرح کردهاند؛ بـه ایـن معنـا کـه برخـی محققـان غربـی معتقدند در سورههای مکی، اندیشه سیاسی وجود ندارد و اساساً طرح اندیشه سیاسی در قـرآن، مربـوط به سورههای مدنی است. علت این امر را نیز باید در مسائل و موضوعاتی خارج از متن قـرآن، یعنـی در تغییرات و تحولات تاریخی و اجتماعی جستوجو کرد. این دسـته از محققـان غربـی تأکیـد دارنـد بـر اینکه قرآن در آیات مکی، رویکردی منفی به یاست و اجتماع داشته است و اساساً »اندیشه سیاسـی در

اواخر دوره مکی پیدا شد و نتیجه تحوّلات تاریخی بود که پس از مهاجرت پیـامبر اسـلام از مکـه بـه مدینه رخ داد« (تیجانی، 1389، ص.(29

چنین رویکردی موجب شده است برخی از مستشـرقان بـرخلاف دیـدگاه عمـومی مسـلمانان، کـه هجرت پیامبر را گسترش و ادامه روند دعوت مکی میدانند، معتقد شوند هجرت تغییـری مـاهوی در رسالت پیامبر و محتوای دعوت ایشان ایجاد کرد. پرچمدار این عقیده شرقشناسـی بـه نـام گلـدزیهر 1920 -1850)م) است. او بهویژه، در کتابش با عنوان عقیده و شریعت در اسلام؛ تـاریخ تکامـل عقیـده و شریعت در دین اسلام، این نظر را مطرح میکند. البته مستشرقانی مانند بوهـل، انـدره و مـونتگمری وات نیز بر همین نظر تکیه کرده و در بررسیهای خود، چنین رویکردی را نسبت قرآن و فراتر از آن، نسـبت به دین اتخاذ نمودهاند (تیجانی، 1389، ص.(32-31

بر خلاف چنین رویکردی، تأمل در سور و آیات مکی قرآن نشان میدهد که سیاست در ایـن دسـته سور و آیات نیز همچون سور و آیات مکی از جایگاه برجستهای برخـوردار بـوده و چنـین نیسـت کـه قرآن در سور مکی به مسائل مربوط به اجتماع و سیاست بیتوجهی کرده باشد. بر ایـن اسـاس، میتـوان گفت: آیات و سور مکی قرآن از ظرفیت مناسبی بـرای فهـم بنیانهـای نظـری اندیشـه سیاسـی اسـلام برخوردار است (تیجانی، 1389، ص.(11 بدینروی، بررسی پـژوهش حاضـر بـر سـوره »ص« متمرکـز است. تأمل در آیات سوره »ص« به صورت یکپارچه و با در نظر گرفتن تناسـب میـان آیـات آن، نشـان

طراحی حاکمیت سیاسی پیامبر و جانشینان آن حضرت و آسیبهای فراروی آن در سوره »ص« 94

میدهد که موضوع اصلی این سوره تأکید بر تثبیت دین اسلام در زمـین و تشـکیل حکـومتی عادلانـه و مقتدر در سایه این دین الهی در آینـده اسـت. عـلاوه بـر آن، بعضـی از آسـیبها و تهدیـدهایی را، کـه فراروی حاکمان اسلامی است، گوشزد میکند.

دیدگاه مفسران درباره اهداف و اغراض سوره »ص«

سوره »ص« در ترتیب مصحف، سی و هشتمین سوره قرآن است که پس از سورهصافّات«» و قبل از سوره »زمر« قرار گرفته است . در ترتیب نزول نیز مطابق روایت مشهور عطای خراسـانی از ابـن عباس، که موثقترین روایت در اینباره معرفی شده و طبرسـی در مجمـع البیـان ( طبرسـی، 1372، ج10، ص(613 آن را نقل کرده است، این سوره در همین رتبه قرار دارد و پـس از سـوره »قمـر« و پیش از سوره »اعراف« نازل شده است. البته دیدگاهی نیز مبنی بر مدنی بودن سوره »ص« نقل شده که دیدگاهی ناصحیح و برخلاف اجماع شناخته شده است (آلوسی، 1415ق، ج12، ص.(154 ایـن سوره دارای آیه،88 و غالباً آیاتش کوتاه و نسبتاً آهنگین و بـا فاصـله = )سـجع)هایی آمـده اسـت (طبرسی، 1372، ج8، ص596؛ سخاوی، 1419ق، ج1، ص.(455 شانزده آیه نخست سوره مسـتقیم کفار مکه را مخاطب ساخته است. از آیه 17 تا 29 قصه حضرت داود پیـامبر را بیـان کـرده و از آیه30 تا 40 به شرح قصه حضرت سلیمان پرداخته است. از آیه 41 تا 44 قصه حضرت ایوب را و از آیه 45 تا 48 از پیامبرانی همچون حضـرت ابـراهیم، اسـحاق، یعقـوب، اسـماعیل، یسـع و ذالکفل یاد کرده است. از آیه 49 تا 64 از بهشت و جهنم و برخی نعمتهـا و عـذابهای الهـی در عالم دیگر سخن به میـان آورده و سـرانجام، در بخـش پایـانی سـوره، قصـه حضـرت آدم و شیطان و سوگند وی برای فریب بنیآدم آمده است. سوره »ص« به اتفاق نظر مفسران، مکی اسـت. قرشی نزول آن را در سـالهای 5 و 6 بعثـت حـدس زده (قرشـی، 1377، ج9، ص(195؛ امـا ابـن عاشور نزول آن را در سال آخر حیات حضرت ابوطالب یعنی قریـب حـدود سـال دهـم بعثـت تخمین زده است (ابنعاشور، بیتا، ج23، ص.(107

پیش از مطالعه و بررسی غرض سوره »صاز« طریق تأمّل در روایات اسباب نزول و سیاق منسـجم و یکپارچه سوره »ص« بجاست دیدگاه برخی از مفسرانی را که به بیان غرض و موضـوع اصـلی سـوره »ص« پرداختهاند بررسی کنیم. شاید نخستین اظهار نظر در اینباره از سـید قطـب باشـد. وی مینویسـد: این سوره همانند سایر سورههای مکی، به مسئله توحید و وحی به حضرت محمد و نیـز حسـاب در

05 ، سال ششم، شماره دوم، پاییز و زمستان 3931

آخرت پرداخته است. بیان قضیه توحید و وحی در بخش نخست سوره، نشـاندهنده تعجـب و غریـب شمردن آن توسط سران مشرک مکه و مواجهه ناگهانی آنان بـا ایـن دعـوت پیـامبر اسـت؛ همچنـانکـه نشاندهنده استهزا و رد و تکذیب مشرکان نسبت به تهدیدها و عـذاب الهـی هـم هسـت (سـید قطـب، 1412ق، ج5، ص.(3005 روشن است که مسئله توحید و وحی بر بسیاری از سورههای قـرآن، بـهویـژه سور مکی آن، حاکم است و این موضوع عام چنـدان نمیتوانـد موجـب تمـایز ایـن دسـته سـورهها از یکدیگر باشد. توضیحات بعدی سید قطب درباره بخشهای دیگر سوره نیز رابطه روشن و قابـل قبـولی را از بخشهای این سوره با یکدیگر و نیز با غرض و هدف اصلی سوره به دست نمیدهد (همان).

علّامه طباطبائی درباره غرض سوره مینویسد: در سوره، سخن بر محور منذر بودن پیامبر بـا ذکـر (قرآن) نازل شده از جانب خدا بر ایشان و دعوت به توحیـد و اخـلاص در بنـدگی خـدای تعـالی دور میزند. ایشان نیز معارف سـوره »ص« را در چهـار بخـش دیـده اسـت: در بخـش نخسـت، سـخن بـا یادکردی از سرسختی کافران و سر برتافتن از پیروی پیامبر و ایمان به آن حضرت و بازداشـتن مـردم از ایمان و سخن باطل بر زبان راندن آغاز شده است. در بخش دوم سوره، با ذکـر قصـههایی از پیـامبران گذشته، پیامبر را به صبر امر کرده است. در بخش سوم، عاقبت پرهیزگاران و طغیانگران را بـه تصـویر کشیده است. در نهایت، در فصل چهارم به پیامبر امر میکند انذار و دعـوتش بـه توحیـد را بـه مـردم ابلاغ و بیان کند که عاقبت پیروان شیطان آتش است (طباطبائی، 1417ق، ج17، ص.(181

تفسیر نمونه نیز با بیان اینکه این سوره مکملی براى سوره »صافات« است و چارچوب مطالبش شباهت زیادى با چـارچوب سـوره »صـافات« دارد و از ایـن نظـر کـه سـوره مکـی اسـت، تمـام ویژگیهاى این سورهها را در زمینـه بحـث از مبـدأ و معـاد و رسـالت پیـامبر اکـرم دربـر دارد، محتوای سوره را در پنج بخش گزارش کرده است . دیدگاه این تفسیر در سه بخش نخست، نزدیک به دیدگاهعلّامه طباطبائی است، و بخش آخر را با تفصیل بیشتر و اندکی متفاوت بیان کـرده اسـت (مکارم شیرازی، 1374، ج19، ص.(204
قرشی نیز محور مطالب و غرض سوره را توحید، نبوت و معاد دانسـته اسـت (قرشـی، 1377، ج9، ص.(198 فضلاالله نیز با ناظر دانستن معارف سوره بـه سـه حـوزه توحیـد، وحـی و آخـرت، مطالبی نزدیک به تفاسیر مزبـور بـا رویکـردی اجتمـاعیتر آورده اسـت (فضـلاالله، 1419ق، ج19، ص.(231 ابن عاشور نیز در بیان اغراض سوره، نکتهای متفاوت با سخن مفسرانی کـه نقـل کـردیم بیان نداشته است (ابن عاشور، بیتا، ج23، ص.(107

طراحی حاکمیت سیاسی پیامبر و جانشینان آن حضرت و آسیبهای فراروی آن در سوره »ص« 15

بنابراین، چنانکه ملاحظه میشود، از میان مفسران معاصر، که به وحدت موضوعی سور توجه نشـان دادهاند، هیچیک برداشت سیاسی از این سـوره نداشـتهاند. اثـر مسـتقلی نیـز در خصـوص سـوره »ص« تألیف نشده است. موضوع محوری بیان شده از سوی مفسران نیز نتوانسته است پیوند نزدیک و روشـنی میان بخشهای این سوره تبیین کند؛ مثلاً مفسران عموماً در تحلیل زاویه خـاص قصـه حضـرت داود و سلیمان در این سوره، توضیح قانعکنندهای ارائه ندادهاند که چرا خدای تعالی بـرای دعـوت پیـامبر به صبر، قصه حضرت داود» ذا الاید = قدرتمند« را بیان کرده است کـه خداونـد کوههـا و پرنـدگان را مسخّروی ساخت و مُلک و حکومتش را محکم گردانید و به او قدرت »فصلالخطاب« و قضـاوت داد، و سپس عجله وی در داوری را در یک قضیه خاص، و بعد نیز خلیفـه قـرار دادن وی در زمـین را بیـان داشته است؛ و یا چرا داستان حضرت سلیمان و قدرت بینظیر وی و نیز انداختن جسـد بـیروح بـر تختش سخن گفته است؟ نیز ارتباط روشن و نزدیک و قانع کنندهای میـان قصـه ابلـیس و فریـب همـه بنیآدم بجز بندگان مخلص خدای تعالی بیان نداشتهاند. روشـن اسـت هنگـامی کـه سـخن از وحـدت موضوعی سور قرآن به میان میآید باید موضوعی را محور اصلی سوره معرفی کرد که بیشترین تمـایز را میان آن سوره با سایر سور قرآن نشان دهد.

با تأکید بر اینکه توجه به توحید، وحی،نبوت و معاد تقریباً در همه سورههای قـرآن بـهعنوان هـدف اصلی و کلی و غرض کلان این کتاب هدایت الهی وجود دارد، ولی با تأمل در سـیاق و روایـات سـبب نزول سوره، غرض و پیامی بسیار مهم و خاصتر از موضوع کلی توحید، وحی و معـاد بـر ایـن سـوره حاکم به نظر میرسد. موضوع توحید، وحی و آخرت از موضوعات بنیادین، عام و بسیار مهم دعـوت و رسالت پیامبر است که در بیشتر سورههای قرآن به آن یا یکی از آنهـا پرداختـه شـده اسـت. بـه نظـر میرسد در ورای این موضوعات بنیادین و عام، میتوان اغراض خاص و موضـوعات جزئیتـری را در زولن هر سوره دنبال کرد که معمولاً با واقعیت دعوت پیامبر در ارتباط نزدیکی بوده و ناظر به مرحلـه خاصی از دعوت آن حضرتو احتمالاً پاسخگوی شرایط خاص و انتظاری اجتماعی بوده است.

سبب و فضای نزول سوره »ص«

در روایتی از امام باقر آمده است: ابوجهل بن هشام همراه با گروهـی از بزرگـان قـریش بـر حضـرت ابوطالب وارد شدند و گفتند: پسر برادرت ما و بتانمان را آزار میدهد. او را بخوان و فرمـانش ده تـا از خدایان ما دست بردارد، تا ما نیز از خدای او دست کشـیم. حضـرت ابوطالـب دنبـال پیـامبر اکـرم فرستاد، او را نزد خود خواند و آن حضرت را از پیشنهاد مشرکان باخبر ساخت. پیامبر در پاسـخ آنهـا

25 ، سال ششم، شماره دوم، پاییز و زمستان 3931

فرمودند: آیا من پیشنهادی بهتر از این به شما ندهم؟ به یک کلمه اقـرار کنیـد تـا بـا آن، بـر تمـام عـرب سروری کنید و آنان را خاضع و مطیع خود سازید. ابوجهل گفت: بگو آن یک کلمه چیسـت؟ پیـامبر فرمودند: بگویید: لا إله إلا االله. آنان با شنیدن این سخن، انگشت در گوش نهـاده، فـوراً از نـزد او خـارج

شدند (کلینی، 1407ق، ج2، ص649؛ حویزی، 1415ق، ج4، ص.(441

در روایتی دیگر آمده است: پس از آنکه پیامبر دعوت خود را علنی ساختند بزرگـان قـریش در خانه حضرت ابوطالب گرد هم آمدند و به او گفتنـد: پسـر بـرادرت خردمنـدان مـا را سـفیه میخواند و جوانان ما را تباه ساخته، وحدت و همبستگی ما را شکسته است. اگـر ایـن کارهـا بـه خاطر فقر و ناداری است مالی انبوه برایش جمع کنیم تا ثروتمندترین ما گردد و او را بـر خودمـان فرمانروا خواهیم ساخت . وقتی حضرت ابوطالب این پیشنهاد را به پیامبر باز گفت، حضـرت فرمودند: اگر خورشید را در دست راستم و ماه را در دست چپم بگذارند باز هـم پیشـنهاد آنـان را نمیپذیرم. این تعبیر رسول خدا کنایه از آن است که فرمـانروایی بـر قـریش و مکـه کـه سـهل است، اگر فرمانروایی همه عالم را هم به من دهند از دعوت خود دست نمیکشـم، امـا آنـان اگـر یک کلمه از من بپذیرند بر همه عرب فرمانروا گردند و عجم را خاضع و مطیع خود سـازند و در بهشت پادشاهی کنند. گفتند: یک کلمه که سهل است، ده کلمه بگو! پیامبر فرمودند: بـه یگـانگی االله و رسالت من شهادت دهید. گفتند: آیا 360 خدا را وانهیم و یک خدا را عبادت کنـیم؟ در ایـن زمان، سوره »ص« نازل شد (قمی، 1367، ج2، ص328؛ حویزی، 1415ق، ج4، ص.(443